In eerste instantie wil de redactie de scheidende redacteur Maurice Damoiseaux danken voor zijn bijdragen gedurende de afgelopen vier jaar. Maurice heeft nieuwe rubrieken gevuld, zoals de landsdekkende bestanden, heeft de procedures helpen verstrakken, zodat we ons beter aan de van tevoren vastgestelde publicatietijdstippen houden, en heeft de financiën van het KT inzichtelijk gemaakt en beheersbaar. Voor een tijdschrift dat een zo groot deel van het budget van de vereniging opslokt als het KT is dat essentieel. En daarnaast is hij gelukkig door blijven gaan met het regelmatig leveren van bijdragen in de vorm van artikelen en kernkaternen. Maurice neemt afscheid vanwege zijn benoeming tot voorzitter van de nvk, een functie die hij niet wil verstrengelen met die van redactielid.
In dit nummer wordt verslag gedaan van de tijdens het Maastrichtse congres gehouden algemene ledenvergadering van de nvk (met alle jaarverslagen) en komt natuurlijk het congres zelf aan de orde, inclusief de opening door de Prins van Oranje. Het merendeel van de daarbij opgenomen foto’s is van de hand van Albert Venemans, die onvermoeibaar heeft staan knippen. Het mooiste vinden we de foto van de jeugdige prijswinnaars, die de leukste tekeningen met kaarten maakten voor het congres.
Daarnaast biedt dit nummer de voorlopig laatste bijdrage in de serie landsdekkende bestanden van de overheid. Na tdn, de bosstatistiek, dlo-Staring Centrum, nitg-tno, rws (met wis en tophoogtemd) en rivm sluit het cbs voorlopig de rij. We hadden graag nog wat andere publieke landsdekkende bestanden met betrekking tot hun kartografische eigenschappen beschreven, zoals van het rob, maar dat lukte niet op korte termijn. Het blijft wel een rubriek die we over een paar jaar weer moeten herhalen; de veranderingen gaan hier beduidend sneller dan vroeger met de gedrukte kaarten. Na deze overheidsbestanden willen we omschakelen naar de landsdekkende bestanden van privé-bedrijven, zoals ze in routeplanners, stratenatlassen en dergelijke gebruikt worden. In het artikel van Vliegen en Lengkeek in dit nummer worden de eigenschappen van de Bodemgebruiksstatistiek en de cd-rom cbs/top-grenzen besproken, twee landsdekkende bestanden die door het cbs worden bijgehouden.
Al eerder werd aandacht besteed aan de topografische kartering van Indonesië, en wel aan de contributie daaraan van J.J.K. Enthoven, in een recent nummer van het kt. Prof. Ormeling sr. beschrijft ditmaal het werk in de buitengewesten van het voormalige Nederlands-Indië van Hermann von Rosenberg, die vooral op Sumatra en de Molukken gewerkt heeft als topograaf, kartograaf en illustrator. De integrale geschiedenis van de kartering van Indonesië moet nog geschreven worden en hiermee is in elk gaval weer een bouwsteentje geleverd.
De bijdrage van de heer De Smet, directeur van het Nationaal Geografisch Instituut, de Belgische zuster van de Topografische Dienst, is de eerste van een serie bijdragen die we te danken hebben aan het Nederlands-Duitse kartografisch congres dat in mei jl. in Maastricht gehouden werd. In deze bijdrage wordt ingegaan op het petit-project van megrin, de projectorganisatie van de cerco, de organisatie waarin de directeuren van topografische diensten in Europa samenwerken. Het petit-project behelst de productie van een uniforme overkoepelende kaartserie 1:250.000 voor heel Europa. In het laatste nummer van dit jaar zullen verdere geselecteerde en omgewerkte congresvoordrachten volgen.
Na bijna vijfentwintig jaargangen is het kt sinds kort ook op Internet te vinden. Op de nvk-site (http://kartoweb.itc.nl/kt) kunt u het ‘Online Kartografisch Tijdschrift’ vinden. Naast algemene informatie vindt u onder andere een aantal registers van alle tot nu toe verschenen jaargangen en een korte inhoud van de verschenen nummers in het lopende jaar.
Hermann von Rosenberg - onderschat onderzoeker en kartograaf
F.J. Ormeling sr.
TREFWOORDEN historische kartografie, biografie, achtergronden
De Duitser Hermann von Rosenberg behoort tot de groep van onderzoekers die in de vorige eeuw hebben bijgedragen tot de kartering van voormalig Nederlands-Indië. Hij verbleef dertig jaar in de archipel in verschillende functies op uiteenlopende standplaatsen van Sumatra tot op Ceram in de Molukken. In al deze functies nam hij deel aan topografische verkenningen en karteringen in weinig bekende gebieden. De resulterende kaarten werden door tijdgenoten gewaardeerd en gebruikt.
Summary
F.J. Ormeling sr. - Hermann von Rosenberg, underestimated explorer and cartographer
Keywords: historic cartography, biography, background
In the 19th century numerous German scientists contributed to the exploration of the former Netherlands Indies. Among them Baron Hermann von Rosenberg (1817-1888) deserves special attention. After a military training in his birthplace Darmstadt, he signed on in the Dutch colonial army in the Malay archipelago, where he stayed for 30 years. During these years he fulfilled various functions at different stations, the first 16 years as topographic draughtsman on the isle of Sumatra, the second period as a civil servant in the Moluccas and around New Guinea. In all functions he took part in topographic surveys and mapping operations of outlying districts of the archipelago. He left us a number of topographic descriptions and a series of maps which were highly appreciated and used by his contemporaries. Next to his official tasks he pursued his private interest in ornithology, a subject on which he published a long series of articles in professional journals.
Résumé
F.J. Ormeling sr. - Hermann von Rosenberg, un explorateur et cartographe sous-estimé
Mots-clés: cartographie historique, biographie, information de référence
Parmi les nombreux allemands qui ont contribué au 19e siècle a l’exploration des anciennes Indes Néerlandaises, Baron Hermann von Rosenberg (1817-1888) mérite une attention particulière. Après avoir accompli, à sa ville natale, Drmund, la formation militaire, il s’était engagé à l’Armée coloniale néerlandaise dans l’archipel de Malaisie. Pendant son séjour de 30 ans, il a rempli, à de divers endroits, des fonctions variées dont les 16 premières années à Sumatra, comme dessinateur topographique et par la suite comme fonctionnaire civil aux Moluques et aux environs de la Nouvelle-Guinée, en participant aux levers topographiques et à la cartographie des districts lointains de l’archipel. Il nous a laissé de nombreuses descriptions topographiques et une série de cartes, font appréciées et utilisées par ses contemporains. Outre ses tâches officielles, il s’est occupé del’ornithologie et avait publié une longue série d’articles dans les revues spécialisées.
MEGRIN,
een
Europees grensoverschrijdend initiatief voor het creëren van geïntegreerde
homogene geografische informatiesystemen
J. De Smet
TREFWOORDEN gebruik en productie van geografische informatie, digitale topografische kartografie, auteursrecht
Ook aan Europa wordt kartografisch inhoud gegeven. Wanneer we jaloers zijn dat er van de Verenigde Staten een uniforme kartografische dataset bestaat, dan is het goed te weten dat iets dergelijks ook van Europa in de maak is. De bestanden zijn hier rijker en de problemen voor integratie groot. Ze blijken echter niet van technische maar veeleer van organisatorische/commerciële aard.
J. De Smet - MEGRIN, a European cross-border initiative for the creation of integrated homogeneous geographic information systems
Keywords: use and production of geographical information, digital topographic cartography, copyright
The author, chairman of megrin, describes the objects in view in order to arrive at homogenisation and integration of the standard topographic information supply within Europe, in order to avoid that geographic information continue to be collected and visualised on an ad-hoc basis.
As an example of megrin activities he describes the petit project, which is attempting to connect the topographic vector 1:250 000 scale databases of the member states. He describes the conditions which must be met and the problems which are arising during the realisation of the project.
J. De Smet - MEGRIN, une initiative transfrontalière européenne en vue de création d’un système d’information géographique homogène et intègre
Mots-clés: utilisation et production de l’information géographique, cartographie numérique et topographique, droit d’auteur
L’auteur, président de megrin, analyse les mesures à envisager pour réaliser, à l’échelle européenne, l’information topographique standardisée et intégrée, afin d’éviter que les informations géographiques soient collectées et visualisées, comme par le passé, sur une base ad hoc.
Comme un exemple des activités de megrin, le projet petit est présenté ayant pour but de connecter les bases de données topographiques (vector) à l’échelle de 1:250.000 de différents Etats. Sont analysées les conditions de réalisation et les problèmes qui se sont présentés, pendat celle-ci.
Landsdekkende bestanden bij het Centraal Bureau voor de Statistiek
J.M. Vliegen en W. Lengkeek
Het Centraal Bureau voor de Statistiek (cbs) stelt statistische overzichten samen op tal van maatschappelijke terreinen, zoals ruimtegebruik, demografie, arbeidsmarkt, economie, openbaar bestuur, maatschappelijke voorzieningen en milieu. De gegevens die daarvoor worden gebruikt, zijn afkomstig van huishoudens, bedrijven en instellingen. Daarbij nemen centrale geautomatiseerde registers een steeds belangrijkere plaats in. Dit geldt ook voor bestanden met geometrische gegevens. In dit kader onderhoudt het cbs zelf twee van zulke landsdekkende bestanden. Dit zijn de digitale kaart van het bodemgebruik en het digitale bestand van alle wijken en buurten in Nederland.
‘Zie stadskaart’
Een zoektocht bij het NVK/DGfK-congres in Maastricht
R. van der Schans
....[De figuren bij dit artikel worden later toegevoegd; ze zijn in ieder geval te vinden bij KT-1999-nr 3.]....
Het nvk/dgfk-congres in Maastricht had als thema grensoverschrijding. Ik had dat opgevat als een oproep aan de collega’s om eens de blik te verruimen en te discussiëren over nieuwe benaderingen van de kartografie. Zelf hield ik daarom in m’n beste Duits een pleidooi voor een wat meer handelingsgerichte kartografie, onder meer aan de hand van een citaat uit Goethe’s Faust (‘Im Anfang war die Tat!’) (figuur 1) en van een schema gemaakt naar aanleiding van beschouwingen van Carl Zetie (figuur 2). Gelukkig waren er een paar (Duitse) collega’s die op mijn noodkreet ‘Wer hilft mir weiter fort?’ (ook uit Faust) reageerden. Dat leverde weer een paar leuke contacten op, en het congres is daarom voor mij in dat opzicht geslaagd.
(FIGUUR 1)
Figuur 1. Goethe spoort ons aan toch vooral handelingsgericht te denken.
(FIGUUR 2 + citaat hieronder in kader, zie ook voorbeeldopmaak van de auteur)
"Mapping is a description of the correspondence between the function desired and the action required to achieve it. Good mappings are perceived by the user as concrete, natural and direct. Poor mappings are perceived as abstract, indirect or arbitrary."
Carl Zetie, Practical User Interface Design (1995), p. 28
Figuur 2. Handelingsgerichte kartografie?
Tijdens een informele bijeenkomst op het congres (boottocht? Festi-Village?) kwam ik met een Nederlandse collega te praten over mijn publicaties. Hij dacht wel dat ze van belang waren, maar vond ze erg abstract. Met praktische voorbeelden zouden ze meer aanspreken.
Gelukkig kreeg ik op het congres een prachtig voorbeeld in handen waarmee ik mijn wellicht wat abstracte pleidooien voor meer handelingsgerichtheid in de kartografie (en in de geodesie) kracht kan bijzetten.
Er was namelijk een excursie gepland naar de Sappi, een Maastrichtse papierproducent volgens het programmaboekje. Nooit van gehoord. ‘Trefpunt: Sappi, Biesenweg 16 (zie stadskaart).’ Nu ben ik dol op papier en had ik al eens oude papiermolens in Angoulême bezocht, maar een echte papierfabriek van binnen bekijken, dat was me nog nooit gelukt. Er moest dus gehandeld worden! Eerst maar gauw de voordracht van mijn mede-geodeet Paul van Asperen volgen, en dan snel naar de papierfabriek (de aanvang was verschoven naar 10 uur). Maar hoe kom je daar? Daarvoor raadpleeg je natuurlijk de kaart, de kartografen bevelen dat zelfs aan. Inderdaad, in het programmaboekje bevindt zich een tamelijk gedetailleerde stadskaart, zonder schaalaanduiding overigens (wel met een telefoonnummer in de linkerbenedenhoek, waar zou dat voor dienen? om te vragen hoever het lopen is?). Het mecc, waar ik me bevind, staat er luid en duidelijk op. Maar waar is nou de papierfabriek? Dat zal wel op een industrieterrein zijn, dus ik moet in het grijze gebied gaan zoeken. Hé, daar is de Biesenweg, laat ik maar even een cirkel eromheen zetten (figuur 3). Nu gauw op weg. Eerst met de bus naar de Markt (dat weet ik nog van zondagavond), dan een eindje door de Boschstraat (die ken ik nog van het luidruchtige Festi-Village van maandagavond) en dan moet daar ergens de ingang zijn, waarschijnlijk aan de kant van de Maas. Mis hoor. De ingang blijkt heel ergens anders te zitten, en staat helemaal niet op de kaart uit het boekje! Gelukkig zit men nog geduldig op mij te wachten, en de excursie blijkt indrukwekkend (net als die op donderdag naar de bruinkoolgroeve en elektriciteitscentrale, ook grensoverschrijdend). Maar wat ging er nou mis?
(FIGUUR 3)
Figuur 3. De kaart van Maastricht uit het programmaboekje. Een zoekplaatje.
(FIGUUR 4)
Figuur 4. De kaart van Maastricht uit de tas met gratis drukwerk.
Met ‘zie stadskaart’ bedoelde de congrescommissie natuurlijk de adac-kaart van Maastricht die in de mooie tas met gratis drukwerk zat (figuur 4). Alles staat er goed op, buslijnen, papierfabriek, juiste ingang. Had ik die maar meegenomen. Maar waarom heeft de congrescommissie niet zelf, in het programmaboekje, gezorgd voor speciaal kaartmateriaal, zodanig dat de gebruiker snel op weg wordt geholpen naar zijn of haar bestemming? Het komt naar mijn idee doordat het voor veel kartografen nog geen tweede natuur geworden is om zich in de gebruiker te verplaatsen, en te bedenken welke handelingen (‘action required’) de gebruiker moet verrichten om tot het gewenste resultaat (‘function desired’) te komen. De nadruk ligt vaak nog teveel op het kaartenmaken zelf, en te weinig op het kaartgebruik. Daardoor moet de gebruiker zich vaak onnodig in allerlei bochten wringen. Nu was dat niet zo rampzalig, maar hoe gaat het bij allerlei professionele toepassingen? Een paar weken na het congres was ik op een beurs Brand ’99 in de rai, waar ik onder meer een geografisch/kartografisch meldkamersysteem (Citygis) gedemonstreerd kreeg. Daarbij komt het wel heel sterk aan op handelingsgerichtheid en moet de ontwikkelaar zich heel goed kunnen verplaatsen in de man of vrouw op de werkvloer. Het gaat om de kaart als middel om iets anders zo goed of zo snel mogelijk te bereiken. Werken kartografen daar wel voldoende aan, denken ze daar wel goed over na? Ik heb mijn twijfels.
Nationalatlanten. Entwicklung, Konzeption, Gestaltung, Funktion. (C. Witschel) (F.J. Ormeling)
| © NVK 1999 | Laatste
veranderingen: 28 oktober 1999 NVK-Webmaster: kartoweb@itc.nl |