Een nuttig en profijtelijk boekje voor alle geografen
Gemma Frisius; met een inleiding en nabeschouwing door H.C. Pouls
Delft: Nederlandse Commissie voor Geodesie, in samenwerking met Stichting De Hollandse Cirkel, december 1999 (publ.nr. 37)
44 pp.
ISBN 90-6132-268-5

Triangulatie of driehoeksmeting is gedurende lange tijd een van de belangrijkste methoden geweest om het land op te meten en geodetisch nauwkeurig in kaart te brengen. Hoewel vele landmeters en kartografen wel eens vernomen zullen hebben dat de beginselen van driehoeksmeting voor het eerst beschreven waren door Gemma Frisius in 1537, zullen weinigen Frisius' tekst gelezen hebben of de achtergrond ervan weten. Het is daarom een grote verdienste van H.C. Pouls - een auteur die al zijn sporen verdiend heeft op het gebied van de geschiedenis van de landmeetkunde - dat hij Frisius' tekst door middel van dit boekje in de serie van de Nederlandse Commissie voor Geodesie nader onder de aandacht brengt. In een paar inleidende hoofdstukken bespreekt hij de achtergrond van de uitgave van 1537, een aanhangsel bij een Nederlandse vertaling van het kosmografisch werk van Petrus Apianus, en geeft hij informatie over Apianus en Frisius.
Daarop volgt een transcriptie van de tekst. De originele tekst is gedrukt in een gotisch lettertype, dat voor de meeste moderne onderzoekers moeilijk te lezen is. De bijbehorende figuren zijn alle gereproduceerd.
Zestiende-eeuws Nederlands is, zelfs als het in een moderne letter gedrukt is, moeilijk te lezen. Zie bijvoorbeeld de eerste zin van de tekst: "Voerwaer ick en can dat niet gheloochenen, dit en is in ditte de sekerste Maniere, die byden lenghden ende breeden oft byden Meridiaen ende hoochte des Pools der plaetsen toegaet."
Je vraagt je daarbij af of alleen het omzetten van de tekst in een moderne letter de tekst zo veel toegankelijker maakt en of er niet beter een omzetting in modern Nederlands gemaakt had kunnen worden. Dit laatste is vrijwel onbegonnen werk, wat de auteur zich zeker gerealiseerd heeft. Hij heeft daarom gekozen voor een compromis: na de tekst volgt een "Nabeschouwing over de tekst". In deze nabeschouwing wordt beschreven en toegelicht wat er in elk hoofdstuk staat. Het voordeel daarvan boven een moderne 'vertaling' is dat het commentaar direct ingevoegd kan worden terwijl dat bij een 'vertaling' door middel van annotaties moet gebeuren.
Al met al heeft Pouls met deze uitgave een nuttig en profijtelijk boekje verzorgd voor alle geïntereseerden in de geschiedenis van de landmeetkunde.

P.C.J. van der Krogt