|
Nieuwe mogelijkheden voor kaartontwerp ten behoeve van het web
Hyperlinks bij dit artikel staan vermeld bij de figuren. TREFWOORDEN visualisatie,
web kartografie, overzicht
Pim Fortuyn1) haalde 16 afbeeldingen op het web, Britney Spears is duidelijker populairder met 12.400 afbeeldingen maar 'Maps' en 'Maps of' verslaan haar met gemak met maar liefst 464.000 zoekresultaten, bijna evenveel als met 'Image of'. Om dit aantal toch even te nuanceren heb ik voor een keer in de baas zijn tijd 'nudes' gebruikt als zoekterm. De oogst bedroeg 1.341.000 miljoen afbeeldingen. Dan doen de kaarten het toch niet slecht en je zou bijna kunnen concluderen dat kaarten haast net zo opwindend zijn als 'nudes'. Het valt echter aan te nemen dat een groot aantal van deze kaarten niet bewust door de webgebruiker wordt opgeroepen om daarmee allerlei serieuze of minder serieuze zaken te gaan exploreren. Neem alleen al de talloze sites die gericht zijn op het lokken van de naar een geslaagde vakantie snakkende medemens. Het intypen van de naam van een pensionnetje ergens in Groningen of op Kreta kan al voldoende zijn om een kleinschalig, met een door een hobbyende buurman van de pensionhouder getekend of slecht gescand kaartje op het beeldscherm te toveren, zonder dat u daar nou echt om had gevraagd (figuur1). (FIGUUR 1) Figuur 1. Locatie
kaartje Pension Margit, Vori, Herakion, Kreta. Het zoeken naar echt
goede functionele kaarten op het net die als het kan ook nog aantrekkelijk
zijn, is als het zoeken naar de bekende speld. En het zal na zo'n speurtocht
duidelijk zijn dat er meer goedwillende buurmannen dan goede webkaartontwerpers
zijn! Wanneer we kijken naar de makers van kaarten op het web, dan kunnen
we vijf hoofdgroepen onderscheiden: Als eerste groep treffen wij de kaart-hobbyisten. Dit zijn diegenen die thuis aan een site knutselen en daarbij vol enthousiasme de zojuist voor een mild prijsje verworven scanner veelvuldig gebruiken. Hobbyisten zijn trouwens niet alleen thuis aan het werk: bij veel bedrijven en organisaties zijn hobbyisten aan het werk in de marge van het webontwerp. We vinden dan ook een veelvoud aan al dan niet met toestemming van de eigenaar van het copyright gescande kaartfragmenten terug! Toch bevinden zich onder die hobbyisten ook goede uitzonderingen. Gedreven enthousiasme wordt menig vrij uurtje opgeofferd om de techniek van het webmedium eigen te maken en zo kunnen we ook mooie staaltjes van webkaarten aantreffen die door deze groep worden vervaardigd. Dan zijn er de kaarten die door professionele website en grafische ontwerpers op het net worden gezet. Ze zijn gebaseerd op een gedegen kennis van het webmedium en de software die toegepast kan worden voor site ontwerp. Alle software registers worden opengetrokken: 'Photoshoppend', 'Flashend' en met de nodige 'Fireworks' worden de fraaiste websites en kaarten 'geDreamweaved'. Maar, hoewel esthetisch aantrekkelijk, zijn de kaarten niet altijd even functioneel in het gebruik omdat de noodzakelijke kennis van kartografische visualisatieprincipes bij de ontwerper ontbreekt. Kaarten die 'on the
fly' met behulp van een GIS-dataviewer op het scherm worden neergezet,
zijn vooral product van de GIS-techneuten. (FIGUUR 2) Figuur 2a. Stadskaart
Bonn 53, Bondsrepubliek Duitsland. Figuur 2b. Basiskaart
Portland, USA. Dan de kaarten die door de kartografen zelf op het web worden gezet. Onder kartografen versta ik: professionals die voornamelijk bezig zijn met het ontwerpen en produceren van kaarten in de ruimste zin van het woord en die beschikken over de benodigde kartografische en eventueel GIS-kennis en ervaring. Kaarten die door deze groep op het web worden gezet kunnen 'stand-alone', eenmalige producten zijn, of kaarten waarvan de inhoud 'on the fly' vanuit een database wordt gegenereerd of ondersteund. Het ontwerp van de eenmalige stand-alone producten is vooral het resultaat van een combinatie van technische ervaring, kartografische kennis en esthetisch talent van de betrokken kartograaf. Het verschil tussen de kartografen met en zonder webervaring uit zich vooral in inhoud, leesbaarheid en download-tijd van de webkaart. Kartografen tonen liefde voor het detail en willen visuele verbanden tonen tussen zoveel mogelijk thema's met behulp van Bertin's visualisatieregels. En al kunnen wij de loep op het beeldscherm niet meer toepassen, graag willen we toch dat 5-punts kapitaaltje blijven toepassen (figuur 3). (figuur 3, digitaal) Figuur 3. Wegenkaart
Florida, USA, Florida Wildhorse and Burro Association. Jammer dat de ontvangers van al die liefde gestraft worden met een wel heel lang durend voorspel: minuten lang moeten zij wachten voordat op hun schermpje een kaartbeeld verschijnt terwijl de leesbaarheid ook nog eens slecht te noemen is. Het kan ook beter zoals in figuur 4 te zien is. (FIGUUR 4, digitaal) Figuur 4. Topografische
kaart Ascension, USA, College of Geoscience, Univ. of Oklahoma. Het tekort aan webkaartervaring en -kennis toont zich in kaarten door teveel inhoud, slechte leesbaarheid, verkeerd kleurgebruik, lange(re) downloadtijden en wellicht bestandsformaat. Want de vraag die gesteld kan worden is: bestaat er een verband tussen de makers van de kaarten en het bestandsformaat waarmee de kaarten op het web worden gezet? Digitale kaarten, en daarbij behoren ook webkaarten, kunnen in twee hoofdformaten worden opgeslagen: als raster- of als vectorbestand. Binnen een rasterbestand (zoals GIF of JPG) kunnen geen vector-gebaseerde objecten worden meegenomen; binnen de op het web gangbare vectorformaten (SWF, PNG en SVG) kunnen daarentegen ook rasterobjecten zoals luchtfoto's worden opgenomen. Een verkenning op het web geeft al snel de indruk dat de meeste kaarten in rasterformaat (als GIF- of JPG-bestand) worden aangeboden. Interactiviteit en beperkte animatie is mogelijk bij deze kaarten door ze aan te bieden als 'clickable image', waarbij bepaalde gebieden of objecten een hyperlink-functie toebedeeld krijgen, of door het bestand als 'animated GIF' aan te bieden. Ook kaarten die 'on demand' worden gegenereerd vanuit een database worden vaak als rasterbestand aangeboden. Rasterbestanden zijn redelijk gemakkelijk te produceren vanuit de vele GIS-georiënteerde pakketten of door middel van het scannen van bestaande analoge producten met grafische software zoals Paint Shop Pro, Photoshop of Fireworks. Ook vanuit populaire tekenprogramma's, zoals CorelDraw, kunnen rasterbestanden met een muisklik worden vervaardigd. Tegenover dit gemak staan veel nadelen, waarvan als de voornaamste de omvang van de bestanden genoemd kan worden. Daarnaast is de beperkte resolutie voor het web (72 - 96 dpi) een groot nadeel. Inzoomen levert zichtbare pixels op, uitzoomen resulteert in verstoring van het rasterbeeld. Anti-aliasing wordt ofwel niet toegepast ofwel juist te uitbundig, waardoor menige webkaart in mist verhuld lijkt te zijn. Door het opentrekken van een truckendoos krijgt de gebruiker de indruk dat hij/zij onbeperkt kan in/uitzoomen. Bij het activeren van een bepaald kaartgebied wordt in feite een hyperlink naar een ander bestand gelegd; deze wordt naar de gebruiker gedownload en op het beeld verschijnt het verschaalde kaartfragment. Er staat bijvoorbeeld een topografische kaart 1:100.000 op het beeld, men klikt ergens in de kaart en een gescand rasterbestand van de kaart 1:50.000 van hetzelfde gebied wordt getoond, die zo de indruk geeft van inzoomen. Ook veel GIS-gebaseerde webkaarten worden als rasterbestand aangeleverd; bij opvraag van een bepaald kaartgebied wordt vanuit het (dikwijls vector-gebaseerde databestand) door de server een GIF-bestand gegenereerd dat dan naar het systeem van de gebruiker wordt gezonden. Beide methoden worden veelvuldig toegepast bij routeplanners en digitale stads- en landkaarten. Het is met name door dit gemak dat raster-gebaseerde kaarten veelvuldig toegepast worden, ondanks de daaraan verbonden nadelen. Zou dit de oorzaak ervan kunnen zijn dat wij dit bestandsformaat vooral aantreffen bij webkaarten ontworpen door hobbyisten, kartografen zonder of met weinig webervaring en GIS-techneuten? Vectorgebaseerde kaarten zoals SWF en SVG zijn veel schaarser op het web, ondanks alle voordelen! Onbeperkt in- en uitzoomen zonder kwaliteitsverlies en een beperkte bestandsomvang behoren tot de voordelen, zoals de Hotel locatiekaart van Enschede, door Wim Feringa voor de studiedagen vervaardigd, aantoont (figuur 5). (FIGUUR 5, digitaal) Figuur 5. Interactieve
kaart Centrum Enschede, Division of Geoinformatics, Cartography and Visualization,
Enschede. Maar als grootste voordeel kan worden genoemd de vrijwel onbeperkte mogelijkheid tot het inbouwen van interactiviteit en dynamiek, die in feite slechts beperkt wordt door de kennis van Flash ActionScript bij de kaartontwerper en de vaardigheden daarmee. Als nadelen kunnen worden genoemd dat de gebruiker van oudere browser-versies vaak een plug-in moet installeren om het bestand te kunnen lezen en vertonen, terwijl aan de ontwerperskant de nodige kennis en ervaring aanwezig dient te zijn om de kaarten te kunnen genereren met vector-gebaseerde webdesign software, zoals Macromedia Flash en Adobe Live-Motion. De benodigde kennis van ActionScript voor het ontwerpen van ver(der)gaande interactiviteit kan eigenlijk ook genoemd worden als een nadeel. Veel van de genoemde software wordt in de wereld van grafisch en website design toegepast en het zal daarom ook niet verwonderlijk zijn, dat juist dit soort kaarten dan ook vanuit die hoek op het web wordt gezet. Snuffelen op het web levert een aantal fraaie staaltjes van esthetisch verantwoorde webkaarten op met veel interactiviteit, geluid en animatie (figuur 6). Functioneel zijn ze niet allemaal en dat heeft zijn oorzaak in het ontbreken van kennis van kartografische principes bij de ontwerpers. (FIGUUR 6, digitaal) Figuur 6. Planningskaart
Tokio. Voor het maken van vector-gebaseerde kaarten worden twee webdesign software-combinaties gebruikt, of misschien eigenlijk maar een. De overgrote meerderheid werkt met Macromedia Flash/Dreamweaver en het andere deel met Adobe LiveMotion/GoLive. Dit gebeurt vaak in combinatie met Adobe Photoshop of Fireworks, om raster-gebaseerde objecten webgereed te maken. Flash en Adobe GoLive kennen een dergelijke link nog niet. Een groot nadeel is dat beide softwareprogramma's wel aan een database gelinked kunnen worden om daarmee bijvorbeeld dynamische websites te bouwen (zoals voor een e-commerce toepassing), maar een directe link met een GIS-database is voorlopig een utopie tenzij een of andere ActionScript programmeur dit als een interessante niche in de markt ontdekt. Aan de andere kant is het waar dat veel webkaarten het kunnen doen zonder zo'n link. Het thema van de kaart is in dat geval zo weinig onderhevig aan revisie of de aanwezige bestanden zijn zo summier dat het opzetten, bijhouden en beheren van een GIS-gebaseerde database eigenlijk vanuit economisch oogpunt niet haalbaar en verantwoord is. Maar voor heel veel kaartproducten zoals routeplanners en thematische webkaarten is de link met een GIS-database onontbeerlijk, al was het alleen maar omdat veel basisbestanden m.b.v GIS-software worden opgezet. Samenvattend zou je kunnen concluderen dat de ideale webkartograaf een hybride kloon dient te zijn van een programmeur, een kartograaf , een webontwerper, een multimediaspecialist en een GIS-expert. Levend temidden, en levend vàn alle GIS- en webontwikkelingen is het natuurlijk voor een afdeling als de onze niet mogelijk zich te onttrekken aan deze ontwikkelingen. Klonen kunnen wij helaas niet op het ITC, maar wij doen ons best om de huidige generatie kartografen in ieder geval een aantal principes en vaardigheden mee te geven, waardoor ze al een beetje de eigenschappen van zo'n hybride gaan vertonen! Dat levert in het praktische kartografisch gerichte opleidingsprogramma twee stromingen op. Enerzijds het opleiden in het ontwerpen en de produceren van webkaarten m.b.v. GIS-software en dataviewers zoals ArcInfo, ArcGIS en ArcIMS, anderzijds met een combinatie van ArcView, FreeHand-MaPublisher en Flash. Beiden zijn gebaseerd op kennis van de kartografische visualisatieprincipes. Omdat rechtstreekse invoer van GIS-bestanden in Flash niet mogelijk is,wordt Macromedia FreeHand en/of Adobe Illustrator in combinatie met de GIS plug-in Avenza MaPublisher toegepast om de bestanden te converteren naar een FreeHand- en/of Illustrator-bestand en van daaruit geïmporteerd in Flash. Door MaPublisher toe te passen kunnen GIS-bestanden in de oorspronkelijke lagenstructuur met behoud van geo-referentie, attributen en (afhankelijk van het bestandsformaat) ook met behoud van grafische attributen, worden ingevoerd. In deze grafisch gerichte omgeving wordt de kaart verder voorbereid voor het web, al dan niet op basis van de gekoppelde attribuutwaarden. Een nieuwe ontwikkeling die nu nog in de beta-testsfeer ligt, is het werken met de Avenza SVG-plugin, waarmee rechtstreeks vanuit Illustrator SVG-bestanden kunnen worden gegenereerd, waarop door de webgebruiker queries kunnen worden uitgevoerd. Flash wordt vooral toegepast om interactiviteit, animatie en dynamiek aan webkaarten toe te voegen. In de ITC-kartografiecursussen wordt een aantal Flash-opties (wij noemen die zelf onze 'webmap Flash goodies') aan onze studenten onderwezen die veelvuldig toegepast kunnen worden in webkaarten, zoals: -aan-
en uitzetten van lagen; Ook het kunnen koppelen van de kaart aan een database kan tot de trainingsmogelijkheden behoren, met name in de eindprojectentijd van de studenten, wanneer meer tijd ter beschikking staat. De hier genoemde technieken zijn eigenlijk voor bijna alle kaarttypen toe te passen. Een eerste kennismaking van met deze technieken hebben de deelnemers van de NVK-studiedagen in Enschede zelf kunnen ervaren. In een stoomcursus hebben zij een eenvoudig interactief kaartje op basis van een geïmporteerd Freehand-bestand gemaakt. D.m.v. een interactieve legenda konden bepaalde thema's aan en uit worden gezet (figuur 7). (FIGUUR 7, digitaal) Figuur 7. Resultaat van de oefening: een interactief wegenkaartje van Overijssel geproduceerd m.b.v. Macromedia Flash 5 software.
|