Web-GIS en ontsluiting geodata Rijkswaterstaat directie Noord-Brabant

Ch. Stroeven & A. Venemans

TREFWOORDEN toegankelijkheid van geografische informatie
KEYWORDS accessibility of geographical information
MOTS-CLÉS accessibilité de l'information géographique

Drs. Chiel Stroeven is Adviseur GIS-Kartografie bij de Meetkundige Dienst van Rijkswaterstaat, Postbus 5023, 2600 GA Delft, [e] m.h.stroeven@mdi.rws.minvenw.nl.
Drs. Albert Venemans is GIS-coördinator van de Directie Noord-Brabant van Rijkswaterstaat, Postbus 90157, 5200 MJ 's-Hertogenbosch, [e] b.a.venemans@dnb.rws.minvenw.nl.

Veel organisaties beschikken over grote hoeveelheden geografische gegevens. 'Beschikbaar' wil echter nog niet zeggen dat de betreffende gegevens ook toegankelijk en dus te gebruiken zijn. Web-GIS biedt goede mogelijkheden om een brede toegankelijkheid van geo-gegevens te realiseren. Hoe dat bij directie Noord-Brabant van Rijkswaterstaat in z'n werk is gegaan wordt in dit artikel beschreven.

Rijkswaterstaat en geo-gegevens

Voor het werk van Rijkswaterstaat is veel informatie nodig. Net als bij andere organisaties die verantwoordelijk zijn voor de inrichting en het beheer van de ruimte gaat het daarbij in de meeste gevallen om plaatsgebonden, ofwel geografische, informatie. Uiteraard heeft niet alleen Rijkswaterstaat zelf geo-informatie over en voor de Rijkswaterstaatswerken nodig, maar juist ook burgers en andere overheden.
Het gaat niet alleen om 'de concrete maatregel in het veld', maar met name ook om de informatievoorziening ten dienste van besluitvorming en realisatie. Deze informatie kan door andere afdelingen en overheden, maar ook door burgers, worden gebruikt bij de integrale benadering van ruimtelijke vraagstukken.
De werkprocessen van Rijkswaterstaat leveren dan ook in toenemende mate informatie op als eindproduct. Informatie die optimaal toegankelijk moet zijn, wil die efficiënt kunnen worden gebruikt. Welke acties er voor Rijkswaterstaat directie Noord-Brabant zijn ondernomen om basale geo-informatie dan wel de voor informatie benodigde basale gegevens optimaal toegankelijk te krijgen, is onderwerp van dit artikel. Het artikel is een schriftelijke weergave van een tijdens de NVK-studiedagen Web en Kartografie (april 2002) gehouden presentatie.

Geografische Basisinformatievoorziening

Veel gebruikte geo-gegevens zijn opgenomen in het door de Meetkundige Dienst van Rijkswaterstaat beheerde 'Basispakket Geo-gegevens'. De gegevens in dit pakket (zie het kader 'Basispakket Geo-gegevens V&W en basisgegevens directie Noord-Brabant') zijn centraal aangeschaft of verworven en kunnen zonder verdere kosten worden gebruikt ten behoeve van projecten van Verkeer en Waterstaat. Het bestaan van het Basispakket Geo-gegevens betekent echter nog niet dat iemand ook daadwerkelijk met die gegevens aan de slag kan gaan. Ten eerste zijn niet alle benodigde basisgegevens in het Basispakket opgenomen of is de schaal en/of opbouw van de wel in het pakket opgenomen gegevens niet optimaal voor het gebruik door Rijkswaterstaat. Daarnaast dient men te beschikken over programmatuur om iets met die gegevens te kunnen doen, bijvoorbeeld een GIS of CAD-programma of een applicatie die de gegevens kan verwerken. Tot slot moet men beschikken over kennis om met die programmatuur de gegevens te kunnen ontsluiten.
Om een optimale beschikbaarheid en toegankelijkheid van geografische basisgegevens te realiseren, is binnen directie Noord-Brabant het project Geografische Basisinformatievoorziening uitgevoerd. Eerst zijn de door de directie benodigde basisgegevens bijeengebracht en beschikbaar gesteld op het computernetwerk, vervolgens zijn deze gegevens ontsloten via het intranet van de directie.

Basisgegevens directie Noord-Brabant

Wat er aan gegevens in welke vorm en op welke schaal beschikbaar moest komen is bepaald door een directiebreed overleg van vertegenwoordigers op het gebied van de geografische informatievoorziening. In dit zogenaamde GIV-Overleg zijn alle afdelingen die zich bezighouden met het primaire werkproces van de directie vertegenwoordigd. Bij de bepaling van de gegevensbehoefte is vastgesteld, welke gegevens breed of afdelingsoverstijgend van belang zijn en van welke gegevens eenduidige gegevensinhoud, gegevensopbouw en kwaliteit noodzakelijk is. Daarbij ging het zowel om topografische als om thematische gegevens.
Bij de topografische gegevens kon veelal worden volstaan met het direct beschikbaarstellen van gegevensbestanden uit het hiervoor genoemde Basispakket Geo-gegevens. In enkele gevallen was aanpassing van deze bestanden echter noodzakelijk. Het doel waarmee de basisgegevens uit het Basispakket zijn opgebouwd, komt immers niet altijd overeen met het doel dat Rijkswaterstaat met het gebruik heeft. Top250Vector levert een prima wegenkaart, maar op die kaart is niet te zien wie de wegbeheerder is. Dat was in het verleden voor verschillende afdelingen van directie Noord-Brabant aanleiding om zelf een wegenkaart 1:250.000 samen te stellen, waarin het onderscheid tussen 'rijkswegen' en 'provinciale wegen' was opgenomen. Om dergelijk dubbelwerk en meervoudig beheer van basisgegevens te voorkomen, zijn de noodzakelijke aanpassingen op centraal niveau uitgevoerd. Hetzelfde is gedaan met de door het GIV-Overleg gewenste thematische basisgegevens. Op basis van veelal door directie Noord-Brabant zelf geleverde gegevens zijn door de Meetkundige Dienst kant-en-klare basisbestanden samengesteld, die een specifiek thema op eenduidige wijze beschikbaar stellen.

Na uitvoeren van dergelijke mutaties en aanvullingen is een goed op elkaar afgestemde en goed te beheren set basisgegevens beschikbaar gekomen. Met daarbij de mogelijkheid om die basale gegevensset enkelvoudig, op centraal niveau binnen de directie, te beheren. Een overzicht van de op dit moment beschikbare basisgegevens is terug te vinden in figuur 1.
De gegevens zijn directiebreed toegankelijk, dus ook vanuit de decentrale vestigingen in de provincie, vanaf een centrale server. Gebruikers van GIS-programma's als bijvoorbeeld ArcView kunnen vanuit het programma rechtstreeks gebruik maken van de op deze server opgeslagen gegevens.
Welke gegevens in het bestand zijn opgenomen en hoe het bestand met deze gegevens is opgebouwd is goed beschreven, zodat eventuele nieuwe mutaties efficiënt kunnen worden uitgevoerd. Wensen voor aanpassingen (zowel voor wat betreft de gegevensinhoud als de samenstelling van het pakket basisgegevens) worden bijgehouden door de geo-gegevensbeheerder van de directie. Na instemming van het directiebrede overleg van GIV-vertegenwoordigers leiden deze wensen tot de verlangde aanpassingen.

(FIGUUR 1, zwart-wit)

Figuur 1. Basisgegevens directie Noord-Brabant.

Toegankelijkheid basisgegevens

Dat daarmee veel benodigde gegevens beschikbaar zijn, garandeert als gezegd nog niet dat de gegevens ook daadwerkelijk (kunnen) worden gebruikt. Ten eerste moet bekend zijn dat de gegevens beschikbaar zijn, wat de gebruiksmogelijkheden zijn en waar ze vandaan kunnen worden gehaald. Al die informatie is in principe te vinden in het op het intranet van de directie draaiende meta-informatiesysteem GeoKey. Ten tweede moeten personen die de gegevens willen gebruiken beschikken over kennis en apparatuur om daadwerkelijk toegang tot de gewenste gegevens te krijgen. Laagdrempelige toegang tot die gegevens is daarbij van belang. Niet alleen moeten de gegevens op eenduidige wijze op het netwerk te vinden zijn. Ze moeten ook gebruiksklaar zijn; in het goede data-formaat zodat de gegevens zonder conversie kunnen worden gebruikt en de legenda's erbij geleverd zijn.
Medewerkers die beschikken over een GIS-applicatie en weten hoe ze daarmee moeten werken zijn hiermee in staat om daadwerkelijk gebruik te maken van de gegevens. Dat geldt niet voor de medewerkers die geen GIS-kennis hebben en ook niet beschikken over bijvoorbeeld ArcView of een GIS-gerelateerde applicatie. Het gaat daarbij feitelijk om iedere medewerker die 'wel eens een kaartje nodig heeft' en daarnaast om medewerkers of projectleiders die opdrachtgever zijn van uitbestedingen waarbij geo-gegevens moeten worden geleverd of geo-informatie moet worden opgeleverd. Al deze personen hebben behoefte aan geografische gegevens of kant-en-klare informatie, al is het maar om een overzichtskaartje in een rapport op te kunnen nemen of de opgeleverde informatie op een ondergrondkaartje weer te kunnen geven. Zij hebben echter noch de middelen, noch de kennis om uit de in principe beschikbare geo-gegevens bruikbare informatie te halen.
Om de benodigde gegevens ook voor deze groep daadwerkelijk beschikbaar te krijgen is gekozen voor de implementatie van een web-GIS (in het geval van directie Noord-Brabant ArcIMS), waarmee de basisgegevens als voor iedereen toegankelijke kant-en-klare kaarten worden aangeboden op het intranet. De eigenlijke GIS-software draait daarbij op een centrale server op het netwerk en de gebruikers hebben alleen een web-browser (als bijvoorbeeld Internet Explorer) nodig, om de door de server gegenereerde kaarten op het scherm te krijgen en te interacteren met de op het scherm getoonde gegevens. In het kader worden de redenen samengevat, die de directie Noord-Brabant had om voor web-GIS te kiezen bij de ontsluiting van geo-gegevens. (waarom worden die redenen niet ook hier genoemd?)

Implementatie van web-GIS

Bij de implementatie van web-GIS gaat het zowel om de implementatie van de technische infrastructuur, als om het beschikbaar krijgen van de inhoud; de interactieve kaarten.
Een snel netwerk en de juiste hard- en software zijn bepalend voor een goed functionerend web-GIS. Hierbij gold dat de software bepalend zou zijn voor de te installeren hardware. Een hoogwaardig netwerk was reeds aanwezig. Wat betreft de software viel de keuze op ArcIMS. Dit programma kwam bij de start van het project (najaar 2000) naar voren als het pakket dat het beste voldeed aan de vooraf door directie Noord-Brabant gestelde eisen. Welke ervaringen er mee zijn opgedaan kunt u lezen in de laatste paragraaf van dit artikel.
Vervolgens moeten middels een applicatie de interactieve kaarten worden ontsloten. Net als bij de vervaardiging van statische kaarten is gebruik gemaakt van kaartmodellen. Het verschil wordt gevormd door de interactiviteit en het daaruit voortvloeiende dynamische karakter van de kaart. Die brengt met zich mee dat vooraf moet worden vastgesteld welke dynamiek en interactiviteit met de web-GIS kaarten verlangd wordt. Het hele implementatietraject van de interactieve kaarten, hier mapservices genoemd, zal hierna worden beschreven. Ten eerste het vaststellen van de gewenste functionaliteit, de kaartinhoud en het kaartmodel, vervolgens de gegevensvoorbereiding en tot slot de bouw van de applicatie. In de laatste paragraaf wordt aandacht geschonken aan hoe het beheer en onderhoud van het web-GIS is geregeld en welke ondersteuning bij de applicatie wordt geboden.

Vaststellen functionaliteit
Bij de start van het project was al bepaald aan welke functionaliteit gebruikers op hoofdlijnen behoefte zouden hebben. Om een nauwkeuriger beeld te krijgen van de gewenste mapservices met de daarin op te nemen functionaliteit is in het najaar van 2001 aan de hand van een eerste demo-versie van het web-GIS, een enquête gehouden onder vertegenwoordigers van het GIV-overleg.
Uit de enquête kwam naar voren dat het grootste deel van de toekomstige gebruikers slechts behoefte heeft aan beperkte GIS-functionaliteit. Voor het grootste deel van de gebruikers volstaat het in- en uitzoomen en het kunnen verschuiven van de kaart. Daarnaast bleek er behoefte te zijn aan het kunnen meten van afstanden in de kaart, aan het als plaatje in bijvoorbeeld Word of PowerPoint op kunnen nemen van een getoond kaartje en het door de gebruiker toe kunnen voegen van eigen geografische gegevens aan een website. In de huidige versie van het web-GIS blijft de functionaliteit hiertoe beperkt. In een later stadium zal bekeken worden of een 'expert'-versie van het web-GIS met meer functionaliteit gewenst is, of dat deze behoefte grotendeels al wordt afgedekt met de bestaande GIS-software.
Er is een bewuste keuze gemaakt om de kaarten te presenteren vanuit rasterdata en niet vanuit vectordata, vanwege de eenvoud voor de gebruiker. De topografie wordt nu getoond in één kaartlaag waar in het geval van vectordata vele lagen zichtbaar zouden zijn. Voor een eventuele 'expert'-versie van de applicatie zal de wenselijkheid onderzocht worden om de topografische vectorbestanden te ontsluiten, waarbij dan wel lagen aan en uit kunnen worden gezet.
Een ander voordeel van rasterdata is de hogere performance vergeleken met vectordata. Een kaart die is opgebouwd uit veel verschillende elementen uit verschillende lagen vraagt veel rekentijd op de server. Een nadeel van rasterbestanden is dat de leesbaarheid ervan op het beeldscherm bij in- en uitzoomen vrij snel verslechtert. In de paragraaf 'gegevensvoorbereiding' wordt behandeld wat er aan gedaan is om dit te ondervangen.

Vaststellen kaartinhoud
De lijst met basisgegevens van de directie Noord-Brabant (figuur 1) vormde het uitgangspunt bij het bepalen welke gegevens in het web-GIS beschikbaar moesten komen. Om deze gegevens op een gestructureerde manier aan te kunnen bieden in het web-GIS was het nodig deze te ordenen en schaalafhankelijk te maken. Figuur 2 is hier een weergave van.

(FIGUUR 2, zwart-wit)

Figuur 2. De ordening van basisgegevens tot dynamische web-data. Een set basisgegevens met een zelfde thema (in dit geval 'administratieve grenzen') wordt, afgebeeld op een topografische ondergrond, gecombineerd aangeboden in één mapservice ('ms admin.grenzen'). Afhankelijk van de nauwkeurigheid van een bestand wordt het in een bepaald schaalbereik getoond.

De verschillende basisgegevens zijn gecategoriseerd naar thema, om ze vervolgens vanuit een passende thematische mapservice te kunnen ontsluiten. De voor de directie relevante bestuurlijke grenzen, van waterschapsgrenzen tot de grenzen van politieregio's, zijn zo bijvoorbeeld opgenomen in de mapservice 'administratieve grenzen'. Naast thematische mapservices zijn er ook een groot aantal topografische bestanden, luchtfoto's en een satellietbeeld beschikbaar in een aantal mapservices 'ondergrondkaarten'. Deze mapservices zijn specifiek bedoeld om de gebruiker zijn eigen data over de in deze mapservices getoonde kaarten heen te laten projecteren. Uiteindelijk zijn er acht mapservices gedefinieerd waarin thematische of topografische kaarten op interactieve wijze worden gepresenteerd. Op de website van het KT (www.kartografie.nl) kunt u uitgebreid kennis maken met de verschillende mapservices.
De nauwkeurigheid van een gegevensbestand bepaalt op welk schaalbereik het betreffende gegeven kan worden gepresenteerd. De opgave is om de overgangen tussen de verschillende bestanden zo vloeiend mogelijk te laten verlopen, zodat de gebruiker hier zo weinig mogelijk van merkt. Een probleem waar men al snel tegen aanloopt is dat de leesbaarheid van rasterbestanden op een beeldscherm met name bij uitzoomen vrij snel verslechtert. Deze eigenschap bepaalt grotendeels de grens van de overgang tussen twee bestanden. Als gevolg hiervan worden bestanden op een schaal afgebeeld waarop afbeelding van een nauwkeuriger bestand wenselijker zou zijn geweest. Zoals figuur 2 laat zien wordt het Top50Raster bestand reeds getoond vanaf 1:30.000 en wordt vanaf 1:75.000 overgegaan op een weergave van het Top250Raster-bestand.

Kaartmodel
Het realiseren van een laagdrempelige toegang tot de benodigde geografische gegevens voor iedere medewerker is enerzijds bewerkstelligd door slechts een beperkt aantal functies beschikbaar te stellen ('overdaad schaadt') en de data te ordenen en schaalafhankelijk te maken en anderzijds door de data als kant en klare kaarten aan te bieden: data staat er zoveel mogelijk als informatie.
Aan een dergelijke kaart ligt een kaartmodel ten grondslag. De grafische variabelen die voor de papieren kartografie gelden, zijn grotendeels ook van toepassing voor het beeldscherm. Deze regels zijn ook toegepast in de web-GIS applicatie van de directie Noord-Brabant. De kartografische symbolisatie is vastgelegd in kaartmodellen zoals weergegeven in figuur 3. In deze figuur is de kartografische symbolisatie van de topografische ondergrond en het thema 'Beheergrenzen dienstkringen' op het schaalbereik 1:350.000 - 600.000 en > 600.000 te zien. Ondanks de overeenkomsten met de papieren kartografie is rekening gehouden met een aantal karakteristieken van het electronische medium, te weten de beperkte resolutie van het beeldscherm (teksten!), de beeldschermkleuren (RGB waardes) en het schaalbereik (symbolisatie moet voldoen binnen het gehele bereik). Het resultaat van het kaartmodel uit figuur 3 is de kaart in figuur 4. De teksten zijn waar mogelijk gegenereerd uit labels van vectorbestanden, zodat ze goed leesbaar blijven.

(FIGUUR 3, zwart-wit)

Figuur 3. Fragment uit de inhoud van mapservice 'administratieve grenzen'. Weergegeven is de kartografische symbolisatie van de topografische ondergrond en het thema 'Beheergrenzen dienstkringen' op weergaveschaal 1:350.000 - 600.000 en >1:600.000.

(FIGUUR 4, kleur)

Figuur 4. Mapservice administratieve grenzen. Resultaat van het kaartmodel uit figuur 3.

Gegevensvoorbereiding
Om de data beschikbaar te krijgen op het web moest een aantal zaken zijn geregeld. Ten eerste moesten de te presenteren geo-gegevens in digitale vorm beschikbaar zijn. Voor zover dat niet het geval was zijn de gegevens, als beschreven, gedigitaliseerd of opgebouwd. Ten tweede moesten de beschikbare gegevens in veel gevallen nog worden afgestemd op de wijze waarop ze zouden worden gepresenteerd. Zo moesten sommige gegevens worden gegeneraliseerd, geherstructureerd (het opsplitsen van bestanden t.b.v. een duidelijke presentatie) of, in geval van rasterkaarten, worden omgezet van kleur naar grijs voor een optimale hiërarchie in de kaart. Al deze bewerkingen zullen nader worden toegelicht.
Ten derde is de wijze waarop de gegevens zijn opgeslagen afgestemd op het specifiek te implementeren web-GIS, in dit geval ArcIMS. Het ging daarbij ten eerste om het opslagformaat. De digitale kleuren luchtfoto's van Nederland DKLN zijn, om de bestandsgroottes terug te brengen, omgezet van TIFF naar MrSID-formaat. Verder zijn de vectorbestanden t.b.v. een optimale performance zo ver mogelijk opgeschoond door overbodige attribuutgegevens te verwijderen.
Tot slot is bij deze 'gegevensafstemming' ook gekeken naar de mogelijkheid om de te presenteren gegevens op te nemen in een relationele database. Bij directie Noord-Brabant is er echter vooralsnog voor gekozen om de basisgegevens in een file-structuur op te slaan. In de toekomst zal worden bezien of, en zo ja wanneer, een overgang naar opslag in een relationele database van nut is voor de directie Noord-Brabant.
Het schaalniveau waarop de basisgegevens gepresenteerd worden varieert van ongeveer 1:1.000.000 tot 1:10.000. Om gegevens op een dergelijk groot schaalbereik juist te kunnen presenteren is generalisatie onontbeerlijk. Gelukkig zijn de voor de ondergrond gebruikte bestanden van de Topografische Dienst Nederland beschikbaar in een schaalbereik van 1:10.000 tot 1:250.000. Om ook op een kleiner schaalniveau kaarten beschikbaar te hebben heeft de Meetkundige Dienst in het verleden het Top250Vector bestand verder gegeneraliseerd voor een weergave op 1:500.000 en 1.1.000.000. Deze bestanden zijn t.b.v. het web-GIS van de directie Noord-Brabant kartografisch opgemaakt en vervolgens verrasterd tot een tweetal bestanden (figuur 2 H5 en I5). Om de overgang van het drukke kaartbeeld van de Top250Raster naar de kleinschaligere kaarten niet te abrupt te maken is voor het schaalbereik 200.000 - 350.000 een selectie uit het Top250Vector opgemaakt en verrasterd (figuur 2 F5).
Het toepassen van hiërarchie in een kaart houdt in dat de belangrijke elementen benadrukt worden en minder belangrijke worden weggedrukt. In thematische kaarten is de topografische ondergrond in veel gevallen van ondergeschikt belang. Om deze reden kan de gebruiker in de ontwikkelde applicatie niet alleen kiezen voor een topografische ondergrond in kleur maar ook in grijs. Daarnaast heeft de gebruiker zelf de mogelijkheid om het contrast van de ondergrond te regelen. Figuur 5 laat zien dat de leesbaarheid sterk toeneemt door een kleurenondergrond voor 75% transparant te maken.

(FIGUUR 5, kleur)

Figuur 5. De gebruiker heeft zelf invloed op de leesbaarheid van de kaart door de ondergrond deels transparant te maken.

Tot slot is er ten behoeve van de eenvoud in gebruik een aantal topografische bestanden geherstructureerd. Dit zal worden toegelicht aan de hand van het Top10Vector bestand. Per kaartblad bestaat het uit vier bestanden. Eén van die bestanden bevat de infrastructuur die er met de standaard meegeleverde legenda's uitziet als de hoofdkaart in figuur 6. Voor de doelgroep van het web-GIS van de directie Noord-Brabant is de legenda enerzijds nodeloos ingewikkeld en anderzijds is het kaartbeeld lastig aan te passen. Om die reden is het Top10Vector-bestand geherstructureerd en opgedeeld in aparte, gemakkelijk te herkennen kaartlagen die de gebruiker aan- en uit kan zetten (zie de inzet-legenda in figuur 6). Op dit moment wordt, zoals eerder gemeld, nog geen gebruik gemaakt van vector-bestanden in het web-GIS. De geherstructureerde bestanden zijn echter wel centraal opgeslagen op de server en voor een ieder beschikbaar. Ook de meer ervaren GIS-gebruikers kunnen hun voordeel doen met deze bestanden.

(FIGUUR 6, kleur)

Figuur 6. Herstructurering van het Top10Vector-bestand. Links de oorspronkelijke legenda van het bestand; rechts de legenda na herstructurering. Het is nu gemakkelijk om bijvoorbeeld alleen de snelwegen te tonen.

Bouw van de applicatie
Het web-GIS is ontwikkeld met ArcIMS versie 3.1 en er is gebruik gemaakt van de standaard meegeleverde Java-viewer. ArcIMS bestaat uit een module om de applicatie te 'managen' (de 'manager') en een module om de kaarten samen te stellen en op te maken (de 'author'). Deze laatste module is gebruikt om aan de hand van de kaartmodellen de instellingen voor de kaartweergave vast te leggen in een kaartconfiguratiebestand. Met de 'manager' kan vervolgens een mapservice aangemaakt worden op basis van het kaartconfiguratiebestand. Tenslotte kan met deze module een standaard website gebouwd worden waarin de gewenste mapservice wordt getoond. In principe kan men op deze manier op eenvoudige wijze stap voor stap een standaard website maken. In veel gevallen is aanvullend programmeerwerk echter noodzakelijk. Zo is voor dit project het kaartconfiguratiebestand handmatig bewerkt omdat niet alles via de 'author' is in te stellen en is in HTML de opmaak aangepast en een enkele functionaliteit aan de website toegevoegd.
De keuze voor de Java-viewer is gebaseerd op het feit dat de Java-viewer standaard veel meer functies bevat dan de HTML-viewer, waaronder het kunnen toevoegen en kartografische vormgeven van eigen data (figuur 7). Het nadeel van de Java-viewer is dat er een 'zware' client is vereist en aanvullende software bij de client geïnstalleerd moet worden. In een internet-omgeving kan dit problematisch zijn. Het intranet van directie Noord-Brabant is echter dermate hoogwaardig dat de inzet van Java geen probleem is. Helaas gaf de installatie van de aanvullende software in de huidige omgeving dermate veel problemen dat er vooralsnog ook een HTML-versie van het web-GIS draait (met minder functionaliteit dan de Java-versie).

(FIGUUR 7, kleur)

Figuur 7. De applicatie biedt de mogelijkheid zelf data toe te voegen aan een kaart (venster rechtsboven) en een kartografische symbolisatie te kiezen (venster in het midden).

Aandachtspunt is verder de koppeling tussen de meta-informatie en het web-GIS. Op dit moment bestaat er geen directe koppeling tussen het meta-informatiesysteem GeoKey en het web-GIS. Deze koppeling is wel gewenst, waardoor het mogelijk wordt 'on the fly' een kaart te tonen van het in GeoKey gekozen bestand. En vanuit ArcIMS moet m.b.v. GeoKey data zijn toe te voegen aan de betreffende kaart.
De lay-out van de web-GIS applicatie is eenvoudig gehouden en sluit aan op de huisstijl van de directie Noord-Brabant.

Beheer
De geo-gegevensbeheerder van directie Noord-Brabant is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van het web-GIS en de inhoud daarvan. Doordat de gegevens op één centrale plek zijn opgeslagen is het actualiseren van de bestanden een stuk overzichtelijker geworden. Hebben de geactualiseerde bestanden de oude bestanden eenmaal vervangen dan zijn daarmee de kaarten in het web-GIS ook automatisch geactualiseerd. De gegevensbeheerder heeft ter ondersteuning allerlei overzichten tot zijn beschikking. Deze overzichten beantwoorden vragen als: wat is de indeling van de dataserver (waar staan welke bestanden?), welke bewerkingen heeft een bestand ondergaan en wat is de inhoud van elke mapservice (zie figuur 2)?
Met de modules van ArcIMS is het eenvoudig om nieuwe kaarten toe te voegen aan bestaande of nieuwe mapservices. Aan de hand van de kartografische modellen (zie figuur 3) wordt de consistentie bewaakt van de kartografische opmaak. Ook het in een later stadium toevoegen van nieuwe functionaliteit aan de applicatie is, voor zover deze functionaliteit standaard aanwezig is in ArcIMS, eenvoudig te realiseren.
Om de medewerkers van directie Noord-Brabant te ondersteunen in het gebruik van het web-GIS is een help-functie ingebouwd. Daarnaast is informatie over het web-GIS terug te vinden op het intranet van de directie via het 'Geo-plein'. Tot slot is er een helpdesk voor technische en inhoudelijke vragen.

Tot slot...

Het blijkt dat met de daadwerkelijke implementatie van web-GIS met weinig moeite een brede toegankelijkheid van voor de organisatie essentiële geografische gegevens te realiseren is. Door deze bredere en laagdrempelige toegang tot gegevens is een betere benutting mogelijk van het kapitaal aan gegevens dat de organisatie in huis heeft. Web-GIS maakt het beschikbaar stellen van een uitgebreide set GIS-tools op iedere werkplek mogelijk. Het bleek echter dat de meest basale functionaliteit als het aanpassen van de kaartinhoud en het verschalen en het opvragen van gegevens uit de kaart, toereikend waren om in het grootste deel van de behoeften te voorzien. En juist die eenvoudige tools zijn eenvoudig te implementeren.
Er waren echter ook tegenvallers. Zo bleek er veel tijd nodig te zijn om de gegevens voor te bereiden op de ontsluiting via het web-GIS. Deze werkzaamheden waren echter ook nodig om het gebruik van de gegevens via het netwerk vanuit desktop-applicaties mogelijk te maken, en staan feitelijk los van het web-GIS. Ook kostte het moeite om de gewenste kaartinhoud in combinatie met de interactiviteit en functionaliteiten vast te stellen. De doelgroep van de kaarten is breed en die brede doelgroep had bij de start van het project geen of nauwelijks ervaring met interactieve kaarten en de toepassingsmogelijkheden in het eigen werk.
Een nadeel was ook de nieuwheid van de software. Ontwikkelingen en software-versies volgen elkaar snel op, waardoor software veelal niet volledig uitgekristalliseerd leek. En fouten en tekortkomingen en mogelijkheden om deze op te lossen of te omzeilen waren niet altijd bij de leverancier bekend.
Problemen waren er ook met het beschikbaar krijgen van de Java-functionaliteit. De standaardinstallatie van Java op de pc van de gebruiker, nodig om websites te bekijken waarin Java-functionaliteit is opgenomen en standaard aanwezig in het bij de directie gebruikte Internet Explorer, bleek niet te voldoen voor dit web-GIS. Het vergde een op het web-GIS afgestemde installatie van Java op elke pc van de directie. Op een intranet zijn deze problemen nog te ondervangen, bij internet is dat lastiger. Tot slot waren er problemen bij de koppeling met de meta-gegevenscatalogus. De van te voren gewenste mate van integratie is op dit moment slechts mogelijk met maatwerkoplossingen, waarvoor niet is gekozen gezien de snelheid waarmee de ontwikkelingen op dit gebied gaan.